«Ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὤν οὐ συνῆκε, παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καί ὠμοιώθη αὐτοῖς» (Ψαλ. μη΄ [48] 13).
Ο παρών ψαλμικός στίχος εκφράζει απόλυτα τη σύγχρονη πολυθεϊστική κοινωνία μας. Πόσο έχουμε παραστρατήσει από το θέλημα του Θεού και έχουμε θεοποιήσει το θέλημά μας, σε σημείο να μετατρεπόμαστε σε δούλους των ενστίκτων και των παθών μας! Αγριεύουμε μέσα μας, θεριεύουμε, καταντούμε στο επίπεδο των ζώων.
Χωρίς τον Θεό πως να αγαπήσει ο άνθρωπος τον συνάνθρωπο, τον εχθρό και τον φίλο,ακόμα και τον ίδιο τον εαυτό του; «Ὁ ἀγαπῶν τήν ἀδικίαν μισεῖ τήν ἑαυτοῦ ψυχήν» (Ψαλ. ι΄[10] 5), διακηρύττει ο προφητάναξ Δαβίδ. Γι’ αυτό βολεύεται να αγαπά τα ζώα. Προτιμά τη μοναξιά του και δεν συγκροτεί οικογένεια. Δεν γεννά παιδιά, με πρόφαση πλέον την προστασία του περιβάλλοντος. Αντίθετα, μαζεύει κατοικίδια. Γέμισε ο κόσμος με ανθρώπους που βγάζουν τους σκύλους τους βόλτα, αντί να σπρώχνουν βρεφικά καρότσια. Αυτή η υπερβολική φροντίδα για τα κατοικίδια, σε αντίστιξη με την πλήρη αδιαφορία για τους ανθρώπους, είναι ένα ακόμα νοσηρό πνευματικό φαινόμενο της εποχής μας, που χαρακτηρίζεται από πολλούς ως «ζωολατρία».
Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από τη γραφίδα του μεγάλου Πατέρα της Εκκλησίας μας οσίου Ιουστίνου Πόποβιτς (1894-1979)1, του μεγαλύτερου ορθόδοξου θεολόγου του 20ού αιώνα. Μαζί με τον άγιο Νικόλαο Βελιμίροβιτς2 αποτέλεσαν θεολόγους - φιλοσόφους, πολυεπίπεδα μορφωμένους εκκλησιαστικούς άνδρες, μοναδικά φαινόμενα όχι μόνο της Σερβικής Εκκλησίας, αλλά όλης της Ορθοδοξίας κατά την περασμένη εκατονταετηρίδα. Ήταν σε θέση να συλλάβουν τις αλματώδεις αλλαγές στον παραδοσιακό τρόπο ζωής και δομής των ανθρώπινων κοινωνιών που έλαβαν χώρα στην εποχή τους και να τοποθετηθούν ορθόδοξα απέναντί τους. Ο μέγας αυτός θεολόγος λοιπόν σημειώνει ότι ο αυτονομημένος από τον Θεό δυτικός ανθρωπισμός οδηγεί σε δυο αποκλίσεις,μια εκ των οποίων είναι ο υπανθρωπισμός, όταν δηλαδή ο άνθρωπος κυριαρχείται αποκλειστικά από τα ένστικτά του και φτάνει στο σημείο να πανηγυρίζει για τη βιολογική καταγωγή του από τα ζώα3.
Από την πλευρά του, ο άγιος Ιουστίνος τόνιζε ότι, για να μην εκπέσει ο άνθρωπος σε ζώο ή μηχανή και να είναι πραγματικά άνθρωπος, χρειάζεται τον Θεό˙ για να συνειδητοποιήσει το μεγάλο δώρο του «κατ’ εικόνα» και την εκπληκτική, μοναδική δυνατότητα του «καθ’ ὁμοίωσιν»· ότι είναι ένας εν δυνάμει θεός μέσα στη λάσπη του σώματός του. Γι’ αυτό υπογράμμιζε την ανάγκη «χριστοποίησης» ή «λογοποίησης»του ανθρώπου (logosnot), ομοίωσης και ένωσης με τον Θεάνθρωπο, τον Θεό Λόγο,που δίνει νόημα και μακαριότητα στην ύπαρξή του. «Διότι όπου δεν είναι παρών ο Χριστός, εκεί τα πάντα μετατρέπονται σε κατάρα, πικρία, σε φρίκη»4.
Άλλωστε, και ο όσιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης (1906-1991) το ίδιο δεν επαναλάμβανε; «Αγαπήσατε τον Χριστόν και μηδέν προτιμήσητε της αγάπης αυτού. Ο Χριστός είναι το παν». Και ο όσιος Ευμένιος ο Σαριδάκης (1931-1999)5 προσευχόταν διαρκώς: «Χριστέ μου, αξίωσέ με να θέλω να Σε θέλω. Αξίωσέ με να Σε αγαπώ περισσότερο από τον εαυτό μου, περισσότερο απ’ όλο τον κόσμο και να μη χορταίνω να Σε αγαπώ».
Όμως, πόση εγρήγορση και μετάνοια χρειάζεται για να εκπληρώνουμε την εν πολλοίς ξεχασμένη μας αποστολή, τη θέωση! «Ἠλάττωσας αὐτόν βραχύ τι παρ’ ἀγγέλους, δόξῃ καί τιμῇ ἐστεφάνωσας αὐτόν» (Ψαλ. η΄ 6)! Κατά τον όσιο Ιουστίνο, ο πνευματικός αγώνας της θεονοσταλγικότητας και χριστοεπιθυμίας ξεκινά με τη νηστεία τροφών και αμαρτιών —γενικά με την ασκητικότητα — ως αντίποδα του κορεσμού στα πάθη και στα υλικά αγαθά.
Εντούτοις, δεν αρκεί να αγωνιζόμαστε μόνο για τον εαυτό μας. Πρέπει να ενδιαφερόμαστε και να προσευχόμαστε για τη μετάνοια όλων των συνανθρώπων μας, όλης της οικουμένης, εφαρμόζοντας την καθολικότητα (sabornost), την πανενότητα όλων των ανθρώπινων υπάρξεων στη θεανθρώπινη κοινωνία εντός της Εκκλησίας. «Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από τον Θεό ως ένα μακροκοσμικό ον, γι’ αυτό είναι φυσικό και λογικό να υπάρχει μέσα του μακροσκοπική αίσθηση και συνείδηση του κόσμου. Για τον λόγο αυτό, ο άνθρωπος που δεν τον έχει διαταράξει και διασπάσει η αμαρτία, αισθάνεται την οργανική ενότητα όλων των δημιουργημάτων ως δική του, διότι κατά κάποιο τρόπο είναι φορέας του κλήρου όλων των δημιουργημάτων»6.
Γιατί ο άνθρωπος δεν είναι αυτό που είναι, αλλά αυτό που μπορεί να γίνει!
- Η μνήμη του τιμάται στις 14 Ιουνίου (ν.η.). Βλ. επίσκοπος Αθ. Γιέφτιτς, Όσιος Ιουστίνος Πόποβιτς. Η ζωή και το έργο του, μτφρ. από τα Σερβικά, Αθήνα 2023.
- Η μνήμη του τιμάται στις 18 Μαρτίου (ν.η.). Βλ. Χ. Άνδραλης, Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς. Εκτενής βίος και ανθολόγιο λόγων, εκδ. «Έαρ», Αθήνα 20212.
- Η δεύτερη είναι ο υπερανθρωπισμός, με την ανάγκη υπέρβασης των πεπερασμένων ανθρώπινων δυνατοτήτων, στην αναζήτηση μιας «ανώτερης», «βελτιωμένης» (τεχνολογικά) μορφής ζωής.
- Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς, Άνθρωπος και Θεάνθρωπος. Μελετήματα ορθοδόξου θεολογίας, μτφρ. από τα Σερβικά επίσκοπος Αθανάσιος Γιέβτιτς, Άγιο Όρος 20202, σ. 21.
- Η μνήμη του τιμάται στις 23 Μαΐου.
- Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς, Άνθρωπος και Θεάνθρωπος, σ. 23-24.
Σ.Ο.
Τεύχος Ιουνίου-Ιουλίου 2023