+302103617566

5 Αυγούστου 2025

Συνείδηση στην ψηφιακή εποχή

Συνείδηση στην ψηφιακή εποχή – Με αφορμή την έκδοση του Προσωπικού Αριθμού

Η χρήση μιας ολοένα «ικανότερης» τεχνητής νοημοσύνης πάνω στα θεμέλια των μεγάλων –ολοένα μεγαλύτερων- βάσεων προσωπικών δεδομένων, τα τελευταία χρόνια εγείρει δυο σοβαρούς και αλληλένδετους κινδύνους, οι οποίοι καθίστανται όλο και περισσότερο ορατοί και ευδιάκριτοι σε διεθνές επίπεδο:
Ι. Ο κίνδυνος χειραγώγησης της κοινής γνώμης μέσω συστηματικής εξατομικευμένης ἐπιλεκτικῆς/κατευθυνόμενης ενημέρωσης [1] .
ΙΙ. Ο κίνδυνος συστημικής εξατομικευμένης επιβολής κοινωνικών ή οικονομικών αποκλεισμών ή περιορισμών [2,3].

Αυτοί οι δυο κίνδυνοι συναποτελούν κίνδυνο χειραγώγησης της συμπεριφοράς των πολιτών του αύριο, όπως έχει ήδη φανεί [1].

Η υπερ-συγκέντρωση όμως ψηφιακής κοσμικής ισχύος δεν προκύπτει, προς το παρόν, τόσο από την κατοχή της ίδιας της τεχνητής νοημοσύνης όσο από την κατοχή και διαχείριση της πληροφορίας από ποικίλα μεγάλα κέντρα εξουσίας, σημαντικότερο μέρος της οποίας αποθησαυρίζεται στις μεγάλες βάσεις δεδομένων και μάλιστα σε πλήρεις και καλά δομημένες βάσεις προσωπικών δεδομένων. συγκέντρωση όμως ψηφιακής κοσμικής ισχύος δεν προκύπτει, προς το παρόν, τόσο από την κατοχή της ίδιας της τεχνητής νοημοσύνης όσο από την κατοχή και διαχείριση της πληροφορίας από ποικίλα μεγάλα κέντρα εξουσίας, σημαντικότερο μέρος της οποίας αποθησαυρίζεται στις μεγάλες βάσεις δεδομένων και μάλιστα σε πλήρεις και καλά δομημένες βάσεις προσωπικών δεδομένων.

Σε ό,τι αφορά την εθνική μας ψηφιακή πραγματικότητα, βασικό πυλώνα της ψηφιακής διακυβέρνησης αποτελεί το ψηφιακό Μητρώο Πολιτών [4], σημαντική ψηφίδα του οποίου αποτελεί πλέον και ο Προσωπικός Αριθμός που άρχισε να εκδίδεται από τον περασμένο Ιούνιο.

Όπως φαίνεται, η έκδοση και κυκλοφορία του Προσωπικού Αριθμού είναι πλήρως εναρμονισμένη[5] με ενέργειες της ΕΕ για τη μετάβαση σε ένα νέο πλαίσιο ταυτοποίησης και ασφάλειας εντός της Εε, με επόμενο στόχο την κυκλοφορία των -European Digital Identity (EUDI) wallets, δηλαδή των ψηφιακών ευρωπαϊκών πορτοφολιών εντός του 2026 [6, 7, 8].

Με αυτά, αντί οι πολίτες να δίνουν κάθε τόσο, εδώ και εκεί, προσωπικά τους δεδομένα σε επιχειρήσεις και οργανισμούς, θα τα δίνουν όλα μια και καλή σε ένα διαλειτουργικό ευρωπαϊκό σύστημα διαχείρισης προσωπικών δεδομένων (μέσω των κρατών), ώστε μέσω αυτού του συστήματος να μπορούν:
-αφενός τα εθνικά και κοινοτικά όργανα της ΕΕ (η οποία θεσμικά διοικείται μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες) να ελέγξουν ακόμα και να περιορίσουν τή συλλογή και διαχείριση προσωπικών δεδομένων από ιδιωτικούς οργανισμούς (!) και
-αφετέρου οι πολίτες ανά πάσα στιγμή να έχουν τον έλεγχο της διακίνησης των προσωπικών τους δεδομένων μέσα από ένα απλό εργαλείο στο κινητό τους [9].

Σημειώνουμε τα εξής:
Α. Αντιλαμβανόμαστε την ευρωπαϊκή ανάγκη θεσμοθέτησης κάποιων προδιαγραφών και διαδικασιών ώστε:
Η πρόσβαση του οποιουδήποτε νομικού ή φυσικού προσώπου στα στοιχεία άλλου προσώπου να διασφαλίζεται, και σε τεχνικό επίπεδο[10], πως είναι ορισμένη στον χρόνο, στον χώρο πρόσβασης, στον σκοπό και στην αρμοδιότητα.
Παράλληλα ο πολίτης να ενημερώνεται έγκαιρα και έγκυρα ως προς το ποιος, με ποια αρμοδιότητα, για ποιον σκοπό είδε/κατέγραψε/επεξεργάστηκε και τι ακριβώς και πότε ακριβώς.
Αυτές τις προδιαγραφές πιθανόν να έρθει να καλύψει (το 2026, σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα) το ευρωπαϊκό πορτοφόλι [6-8, 10] σε συνδυασμό με τον Προσωπικό Αριθμό [16].
Όμως δεν θα πρέπει το ευρωπαϊκό πορτοφόλι να είναι μονόδρομος. Θα πρέπει ο πολίτης να έχει και ισοδύναμες εναλλακτικές, τόσο ψηφιακές (π.χ. email) όσο και μη ψηφιακές (χάρτινα έγγραφα κ.λπ.). Παράδειγμα τα χρήματα: Υπάρχουν και τράπεζες, υπάρχουν (και θα πρέπει να συνεχίσουν να υπάρχουν) και χαρτονομίσματα [11]. Το ίδιο και με τα δεδομένα: Υπάρχει ανάγκη για ψηφιακές υπηρεσίες, αλλά υπάρχει ανάγκη και να παραμείνουν ελεύθεροι και συμβατικοί μη ψηφιακοί τρόποι λήψης υπηρεσιών. Διαφορετικά χτίζουμε ένα σκληρό αλλά και εύθραυστο (αυτά πάνε μαζί) οικοσύστημα.

Β. Οφείλουμε ακόμη να αναγνωρίσουμε την ανάγκη στήριξης των πολιτών στις ευρωπαϊκές δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις τους, απέναντι στην ολοένα ασύμμετρα αυξανόμενη δύναμη των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών πληροφορικής, που απορρέει από την ικανότητα διαχείρισης ενός ωκεανού προσωπικών δεδομένων [1, 12] που εμείς οι πολίτες τους παρέχουμε –ίσως αδιάκριτα και χωρίς να το πολυκαταλαβαίνουμε– με ορατό τον κίνδυνο αυτές οι ψηφιακές υπερδυνάμεις να κυριαρχήσουν εν τέλει [13] στον ψηφιακό κόσμο του αύριο.
Από την άλλη πλευρά όμως, η λύση δεν είναι η υπερσυγκέντρωση των προσωπικών μας -δεδομένων στην «άλλη όχθη», αυτή δηλαδή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε άλλα κράτη αυτό έχει ήδη δοκιμαστεί [2,3] και έχει επικριθεί ως δυνητικά καταδυναστευτικό.
Ας λάβουμε επίσης υπόψη πως δεν ξέρουμε με ποιον τρόπο οι ραγδαία εξελισσόμενοι παγκόσμιοι συσχετισμοί ισχύος του σήμερα θα επηρεάσουν το αύριο. Οι καλά οργανωμένες συγκεντρωτικές δομές διαχείρισης δεδομένων μπορεί να πέσουν σε επικίνδυνα χέρια εξουσίας, ξεφεύγοντας από τον δημοκρατικό-δικαιοκρατικό έλεγχο.
Η υπεύθυνη στάση ουσιαστικής και συνειδητής στήριξης τόσο της δημοκρατίας όσο και του έθνους είναι η «ψηφιακή εγκράτεια» [14] όλων μας σε ὅ,τι αφορά τη δημοσίευση και παροχή κάθε στιγμιότυπου της ζωής μας σε ποικίλες ψηφιακές εφαρμογές, χωρίς επίγνωση και ενημέρωση ως προς τις υποκείμενες πιθανές σκοπιμότητες [12, 1].

Γ. Τέλος, πέρα από το διεθνές επίπεδο, σε ό,τι αφορά το κρατικό επίπεδο, θα θέλαμε να επισημάνουμε τα εξής:

  1. Η διαχείριση του ψηφιακού Εθνικού μας Μητρώου θα πρέπει να υπόκειται πάντα στον δημοκρατικό έλεγχο αποκλειστικά του ελληνικού λαού. Η διαλειτουργική διασύνδεση του Εθνικού μας Μητρώου με υπερεθνικά (π.χ. ευρωπαϊκά) ή πολύ περισσότερο με ιδιωτικά μητρώα αποτελεί δυνητικά τρωτό σημείο τόσο για τον κάθε πολίτη ξεχωριστά όσο και για το κράτος γενικότερα.
  2. Η βιομέτρηση να παραμείνει προαιρετική και περιστασιακή. Είναι γνωστό πως βιομετρικά μας στοιχεία περιέχονται τόσο στο βιομετρικό ελληνικό διαβατήριο (ήδη από το 2009) όσο και στον ηλεκτρονικό φάκελο υγείας (ηλεκτρονική συνταγογράφηση). Επίσης, οι φωτογραφίες των υφιστάμενων αστυνομικών δελτίων ταυτότητας πιθανόν υπάρχουν και σε ψηφιακό αντίγραφο στα κεντρικά.
    Δεν υπάρχει όμως μέχρι στιγμής ένα πλήρες σετ βιομετρικών δεδομένων για όλους τους πολίτες ανά πάσα στιγμή. Αυτό είναι κάτι που επηρεάζει σημαντικά την αξιοπιστία των δυνατοτήτων αναγνώρισης των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.
    Ας πάρουμε για παράδειγμα τα συστήματα αναγνώρισης προσώπου (facial recognition systems), για τις δυνατότητες και απειλές των οποίων έχουν διατυπωθεί προβληματισμοί και επιφυλάξεις σε διεθνές επίπεδο κι έχουν υπάρξει και περιστατικά κατάχρησης [15]. Η αξιοπιστία των συστημάτων αυτών εξαρτάται από το είδος και την ποιότητα (ανάλυση, φωτισμός κ.ἄ.) των φωτογραφιών, από την ύπαρξη συμπληρωματικών βιομετρικών στοιχείων (π.χ. ύψος), από την πληρότητα των βιομετρικών στοιχείων των βάσεων δεδομένων επί του συνόλου των πολιτών και από τη διασπορά των σημείων καταγραφής βιομετρικών στοιχείων (π.χ. δίκτυα καμερών ή εφαρμογών δημιουργίας προφίλ για λόγους κοινωνικής δικτύωσης κ.λπ. [15]).
  3. Οι πληροφορίες που περιέχονται στις αστυνομικές ταυτότητες των πολιτών πρέπει να είναι εξ ολοκλήρου αναγνώσιμες από τους πολίτες. Να μην περιέχονται δηλαδή κωδικοποιημένες ή κρυπτογραφημένες πληροφορίες μη αναγνώσιμες από τον πολίτη, ώστε ο εκάστοτε κάτοχος της ταυτότητας να μπορεί να βεβαιώνει ενσυνείδητα την ταύτισή του με το περιεχόμενο της ταυτότητας.
  4. Απαράδεκτη η διάδοση εργαλείων με δυνατότητες κοινωνικού αποκλεισμού ή περιορισμού. Έκτακτα μέτρα τα οποία ελήφθησαν κατά την πρωτόγνωρη επιδημία της νόσου COVID19 άφησαν ήδη το αποτύπωμά τους στη συλλογική μνήμη των πολιτών, και θα πρέπει να υπάρξει ενεργή μέριμνα από την πολιτεία ώστε να μην αιωρείται ο φόβος ότι μπορεί να επανέλθουν στο μέλλον ως καθημερινή πρακτική. Σε χώρες του εξωτερικού, όπως η Κίνα και η Ινδία, έχει υπάρξει διεθνής αρνητική κριτική για προσπάθειες ανάπτυξης τέτοιων εργαλείων.

Εν κατακλείδι
Όσο μεγαλύτερη η τεχνολογική δύναμη τόσο μεγαλύτερη και η προσοχή, η υπευθυνότητα και η ωριμότητα που απαιτείται, τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο κοινωνίας.
Οφείλουμε επομένως να είμαστε σε διαρκή επαγρύπνηση για την άμεση ή έμμεση εκμετάλλευση των προσωπικών μας δεδομένων. Όχι μόνο όσον αφορά τους κρατικούς φορείς, αλλά πολύ περισσότερο όσον αφορά τους ιδιωτικούς φορείς. Διότι οι εταιρείες προηγήθηκαν των κρατών και πιθανώς αυτό να οδήγησε τα κράτη σε στρατηγικές μιμητισμού.
Η επιφύλαξη στην υιοθέτηση νέων διαδικασιών και εργαλείων για τα οποία ενδεχομένως δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά εχέγγυα οπωσδήποτε αποτελεί υπεύθυνη στάση ενεργού πολίτη. Προσοχή, όμως: Να μην στρέφουμε όλη την προσοχή μας αποσπασματικά σε μια ή δυο κατευθύνσεις κι εκεί να αναλώνουμε όλες τις εσωτερικές μας δυνάμεις, χάνοντας έτσι ένα εξίσου σημαντικό μέρος της πολυδιάστατης σύνθετης ψηφιακής πραγματικότητας.
Η «ψηφιακή ομίχλη» δεν αφήνει περιθώρια ούτε εφησυχασμού ούτε φανατισμού. Τα πάντα εδώ κρίνονται στις λεπτομέρειες. Οι όποιες αποφάσεις μας πρέπει πάντα να εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο επαγρύπνησης και σφαιρικής αντίληψης.

ν.
Περιοδικό «Η Δράση μας», Τεύχος Αὐγούστου-Σεπτεμβρίου 2025

[1] Facebook–Cambridge Analytica data scandal – Wikipedia: “…Cambridge Analytica᾿s methods and their high-profile clients … brought the problems of psychological targeting that scholars have been warning against to public awareness.The scandal sparked an increased public interest in privacy and social media᾿s influence on politics…”
https://en.wikipedia.org/wiki/Facebook%E2%80%93Cambridge Analytica data scandal
[2] Σύστημα κοινωνικής πίστωσης – Wikipedia: «Το σύστημα κοινωνικής πίστωσης (σ.σ. της Κίνας) είναι η διαδικασία κατά την οποία καταρτίζεται ένα ενιαίο εθνικό αρχείο για φυσικά και νομικά πρόσωπα βάσει του οποίου αξιολογείται η δραστηριότητά τους…»
https://en.wikipedia.org/wiki/Social Credit System
[3] Ινδικό σύστημα Aadhaar – Wikipedia: “Aadhaar is a twelve-digit unique identity number that can be obtained voluntarily by all residents of India, based on their biometrics and demographic data … Aadhaar is the world᾿s largest biometric ID system. As of May 2023, more than 99.9% of India᾿s adult population had been issued Aadhaar IDs. World Bank Chief Economist Paul Romer described Aadhaar as “the most sophisticated ID programme in the world …. “. https://en.wikipedia.org/wiki/Aadhaar
[4] Μητρώο Πολιτών – Πιστοποιητικά (Στοιχεία Δημοτολογικής Αστικής Κατάστασης) / Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων και Ψηφιακής Διακυβέρνησης: https://www.gsis.gr/dimosia-dioikisi/ked/webservices/mitroo-politon-pistopoiitika
[5] Greece Mandates Digital ID Numbers on New National Identity Cards – ID Tech: “The new regulation requires all newly issued ID cards to include a unique 12-digit personal identification number that will serve as a unified identifier for all state interactions. The new system represents a major modernization of Greece᾿s identification infrastructure, aligning with broader European Union efforts to enhance identity verification and security across member states. The initiative follows the EU᾿s ongoing transition from the eIDAS framework to the more comprehensive European Digital Identity (EUDI) wallet initiative…” https://idtechwire.com/greece-mandates-digital-id-numbers-on-new-national-identity-cards/
[6] European Digital Identity: “..Member States will make wallets available to every citizen, resident and business by the end of 2026…” https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/european-digital-identity en
[7] EU Digital Identity Wallet Home: “… The European Digital Identity Framework entered into force in May 2024. Each Member State will offer at least one version of the EU Digital Identity Wallet, built to the same common specifications, by 2026…” https://ec.europa.eu/digital-building-blocks/sites/display/EUDIGITALIDENTITYWALLET/EU+Digital+Identity+Wallet+Home
[8] Regulation – EU – 2024/1183 – EN – EUR-Lex https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32024R1183&qid=1716986198888
[9] A first look at what the of EU Digital Identity Wallet can do https://www.youtube.com/watch?v=smiM0GFRu w
[10] Building a Scalable Privacy-Preserving Digital Identity Framework: From eIDAS to EUDI with Web3 – ID Tech https://idtechwire.com/building-a-scalable-privacy-preserving-digital-identity-framework-from-eidas-to-eudi-with-web3/
[11] Μπλακ άουτ: Πως επηρεάστηκε το τραπεζικό σύστημα στην Ισπανία – Οικονομικός Ταχυδρόμος: – ot.gr https://www.ot.gr/2025/04/28/diethni/mplak-aout-pos-epireastike-to-trapeziko-systima-stin-ispania/
[12] Ζητούν μπλόκο στην DeepSeek και για την Ελλάδα / Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ https://www.kathimerini.gr/society/563447650/zitoyn-mploko-stin-deepseek-kai-gia-tin-ellada/
[13] The Next Global Superpower Isn᾿t Who You Think / Ian Bremmer / TED https://www.youtube.com/watch?v=uiUPD-z9DTg
[14] Όταν η άψυχη ύλη απέκτησε «νοημοσύνη» – Ψηφιακή τεχνολογία: προσδοκίες και κίνδυνοι, Πετρουλέας Βασίλης, εκδόσεις Έαρ https://ear-books.com/shop/kata-ilikia/enilikes/otan-i-apsychi-yli-apektise-noimosyni-psifiaki-technologia-prosdokies-kai-kindynoi/?srsltid=AfmBOooCHTEskqchaFbP p55cwZV29iePufVY-j-KKazIDBuFStYQ-Bh
[15] Facial recognition system – Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Facial recognition system
[16] Προεδρικό Διάταγμα 40/2025 – ΦΕΚ 67/Α/5-5-2025, άρθρο 7: Ζητήματα προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

© 2025 Σύλλογος Ορθ. Ιερ. Δράσεως «Ο Μέγας Βασίλειος»