Τον είπαν: «ο πατέρας του στρατιώτη», «ο άγιος των προσφύγων», «ο προστάτης των ορφανών», «ο φτωχός πρωθυπουργός», «ο υποστηρικτής και συμφιλιωτής του λαού», «ο εθνοσωτήρας», «Μαύρος Καβαλάρης», «ο γνήσιος πατριώτης, ο ανιδιοτελής πολιτικός, υπόδειγμα δημόσιας ηθικής» και άλλα πολλά. Πρόκειται για τον Νικόλαο Πλαστήρα. Ένα γνήσιο πατριώτη,που δεν έβαλε ποτέ τον εαυτό του πάνω από την Ελλάδα και τους συμπολίτες του. Επώνυμοι που τον γνώρισαν του αποδίδουν εξαιρετική τιμή. Ο Γιώργος Θεοτοκάς σημειώνει: «Ο Νικόλαος Πλαστήρας, ο Μαύρος Καβαλάρης του Μικρασιατικού αγώνα, έχει εγγραφεί στην εθνική συνείδηση ως υπόδειγμα πατριωτισμού, αγωνιστικότητας, ανιδιοτέλειας και δημόσιας ηθικής. Στο πεδίο των ανθρώπινων σχέσεων, ύστερα από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο Πλαστήρας κατόρθωσε να δημιουργήσει ένα θερμό ρεύμα συναισθηματικής επαφής με το λαό». Και από το χώρο της πολιτικής σε επικήδειο λόγο για τον Πλαστήρα, ακούστηκαν μεταξύ άλλων και τα εξής: «Πλαστήρα, ως στρατιώτης ασκήτευσες εις τον βωμόν της Πατρίδος, και ως πολίτης εις τον βωμόν του λαού».
Η στρατιωτική του προσφορά
Γεννημένος στην ορεινή Καρδίτσα, στα 1883, ο Νικόλαος Πλαστήρας έπαιξε κεντρικό ρόλο στην ελληνική ιστορία για περισσότερο από μισό αιώνα. Από μικρός είχε έντονο το συναίσθημα της αγάπης προς την πατρίδα. Μόλις τελείωσε το Γυμνάσιο κατατάχθηκε ως εθελοντής στο στρατό και με το βαθμό του δεκανέα πήρε μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα. Το 1912, ως Ανθυπολοχαγός πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους. Διακρίθηκε σε πολλές μάχες, ιδιαίτερα στη Μάχη του Λαχανά, όπου οι συμπολεμιστές τον ονόμασαν «Μαύρο Καβαλάρη»,για τα σκούρα χαρακτηριστικά του αλλά προπάντων για την ανδρεία του. Στο Μακεδονικό Μέτωπο κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο έδειξε ξεχωριστά χαρίσματα, ιδιαίτερα στη Μάχη του Σκρα, όπου προήχθη σε αντισυνταγματάρχη.
Η συμμετοχή στη Μικρασιατική εκστρατεία
Το 1919 ανέλαβε τη διοίκηση του 5/42Συντάγματος Ευζώνων, της 13ης Μεραρχίας, και με το βαθμό του συνταγματάρχη επικεφαλής της μονάδας του μεταφέρθηκε στη Σμύρνη με περιοχή ευθύνης του τη Μαγνησία. Εκεί, μεταξύ άλλων, προ-έβαινε σε εκκαθαρίσεις από τους Τούρκους Τσέτες και στην προάσπιση των ελληνικών πληθυσμών, ενώ ίδρυσε και ορφανοτροφείο για τη φροντίδα των ορφανών. Στη μικρασιατική εκστρατεία έδωσε πολλές νικηφόρες μάχες, που τον έκαναν γνωστό και φόβητρο στους αντιπάλους του και τον ονόμασαν «καρά-πιπέρ»(μαύρο πιπέρι). Ο Κεμάλ, αν και τον είχε επικηρύξει, τον αναγνώριζε λέγοντας: «Δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω την αξία του αντιπάλου μου, Καρά πιπέρ». Κατά την προέλαση, ανατρέποντας πολλές φορές τις τουρκικές δυνάμεις με λίγες απώλειες, έφτασε πέρα από τον Σαγγάριο ποταμό. Η μέριμνά του για τους στρατιώτες του ήταν απαράμιλλη. Τον λογάριαζαν και τον φώναζαν πατέρα. Αναφέρεται ότι τις νύχτες έμενε μόνος του ως σκοπός για να ξεκουράζονται οι στρατιώτες του και κοιμόταν έφιππος κατά την πορεία της επόμενης ημέρας. Όταν του ζητήθηκε να χτυπήσει ένα στόχο των Τούρκων, βλέποντας τη δυσκολία του εγχειρήματος, είπε. «Δεν ξοδεύω άσκοπα το αίμα των ευζώνων μου». Για την άρνησή του αυτή, πέρασε στρατοδικείο και θα τον καταδίκαζαν σε θάνατο. Όμως επειδή ήταν αναντικατάστατος, του δόθηκε χάρη. Μετά την κατάρρευση του μετώπου ο Πλαστήρας κατάφερε να πραγματοποιήσει τη μοναδική συντεταγμένη υποχώρηση ως τα παράλια στον Τσεσμέ. Έδινε μάχες, υποχωρώντας με τάξη και μαζεύοντας στρατιώτες από διαλυμένες μονάδες. Με την καθυστέρηση που προέβαλε στην επέλαση του εχθρού, έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς πρόσφυγες να διαφύγουν, σώζοντάς τους από τους Τούρκους. Για την πράξη του αυτή αγαπήθηκε πολύ από τους πρόσφυγες, στο σημείο να τον ονομάζουν πατέρα και να βαφτίζουν τα παιδιά τους με το όνομά του.«Μας ήσωσεν ο Πλαστήρας. Μπήκε στα Αλάτσατα τσι δυο τσι τρεις θαρρώ του Σταυριάτη και ητρέξανε ούλοι στον καφενέ του Μοσκόβη να τον χαιρετήσουνε. Φύετε, φύετε μας αποκρίθηκε, η Σμύρνη κάηκε. Έρχονται οι Τούρκοι. Θα σας σφάξουν! Και φύαμε με τσι ευζώνους του μαζί».
Η δράση του μετά τη Μικρασιατική καταστροφή
Τον Σεπτέμβριο του 1922 ήρθε στην Αθήνα. Ακολούθησε η ενεργός δράση του στην πολιτική ζωή, συμμετέχοντας ή οργανώνοντας κινήματα, πάντα με στόχο το συμφέρον της χώρας. Κύριο μέλημά του υπήρξε η αναδιοργάνωση του στρατού και η τακτοποίηση των προσφύγων. Χάρη σ᾽ αυτόν κυρίως, αναδιοργανώθηκε ο στρατός και ανασυντάχθηκε η στρατιά του Έβρου. Αυτό βοήθησε τον Ελευθέριο Βενιζέλο κατά τις διαπραγματεύσεις στη Συνθήκη της Λωζάνης, για την εξασφάλιση της ελευθερίας της ανατολικής Θράκης και τον περιορισμό των απαιτήσεων του Κεμάλ. Παράλληλα πρωτοστάτησε στο σχέδιο αποκατάστασης των προσφύγων με όραμα και υπευθυνότητα. Κατά τους ειδικούς, δεν υπήρξε ως τώρα καλύτερο σχέδιο αποκατάστασης προσφύγων, ούτε τόσο σύντομη υλοποίηση. Φρόντισε πολύ τα ορφανά. Υιοθέτησε επτά προσφυγόπουλα και άλλα στα οποία φρόντιζε να πηγαίνει ο μισθός του. Με νομοθετικό διάταγμα το 1923, έδωσε λύση στο αγροτικό ζήτημα, διανέμοντας το μεγαλύτερο μέρος των τσιφλικιών στους ακτήμονες πρόσφυγες. Πρωτοστάτησε και σε πολλά άλλα σημαντικά δημόσια έργα. Ο ίδιος οραματίστηκε και σχεδίασε την κατασκευή της μεγάλης τεχνητής λίμνης στη Θεσσαλία, που προς τιμή του ονομάστηκε λίμνη Πλαστήρα. Αναδείχθηκε πρωθυπουργός τρεις φορές, μια το 1945 και άλλες δυο στα 1951-1952.Έζησε λιτά, δεν κέρδισε τίποτα από την πολιτική και πέθανε κυριολεκτικά στην«ψάθα». Τελείωσε τον επίγειο βίο του μετά από αλλεπάλληλα καρδιακά επεισόδια,στις 26 Ιουλίου του 1953. Ο γιατρός που υπέγραψε το πιστοποιητικό θανάτου,μέτρησε στο ταλαιπωρημένο κορμί του 27 σπαθιές και 9 σημάδια από βλήματα.
Η προσφορά του στον τόπο ήταν τεράστια, παρά τα όποια πολιτικά κυρίως λάθη του,αφού ήταν περισσότερο στρατιωτικός και δεν είχε μάθει να λειτουργεί στο παρασκήνιο. Βεβαίως, όπως συμβαίνει σε μεγάλες προσωπικότητες που γράφουν ιστορία μαζί με το λαό, υπάρχουν στις πολιτικές του επιλογές θέματα ανοιχτά ενώπιον της ιστορίας. Ο στόχος μας στο παρόν άρθρο δεν είναι η κριτική των πολιτικών του επιλογών.
Ας τον κρίνουν όσοι πολιτικοί μπαίνουν πλούσιοι στον πολιτικό χώρο και αποχωρούν πλουσιότεροι, αυτόν που ως πρωθυπουργός ζούσε στο νοίκι σ᾽ ένα πενιχρό δυάρι και κοιμόταν σε στρατιωτικό ράντζο. Όταν αρρώστησε από φυματίωση, που την έπαθε στο Μικρασιατικό μέτωπο, και του πρότειναν να του φέρουν ένα άλλο κρεβάτι,απάντησε: «Τόσοι άνθρωποι μένουν σε παράγκες κι εγώ θα έχω κρεβάτι;». Και στην πρόταση να του βάλουν ένα τηλέφωνο δίπλα στο κρεβάτι, αυτός αρνήθηκε λέγοντας: «Μα τι λέτε; Η Ελλάδα πένεται κι εμένα θα μου βάλετε τηλέφωνο;». Κι όταν του είπε ο γιατρός ότι πρέπει για την ασθένειά του να τρώει καλά, εκείνος προτιμούσε το ψωμί, τη φέτα και τις ελιές. «Τι κάνω; Σκάβω για να καλοτρώγω;», ήταν η απάντησή του.
Ας τον κρίνουν οι ρουσφετολόγοι, αυτόν που είχε απαγορεύσει στους συγγενείς του να χρησιμοποιούν το όνομα «Πλαστήρας»για προσωπικό τους όφελος. Ο άνεργος αδελφός του, όταν έκανε αίτηση για εργασία στο εργοστάσιο του Φιξ, δίστασε να πει το όνομά του. Όταν τελικά το είπε, και το έμαθε ο Πλαστήρας, τον κάλεσε έξαλλος, λέγοντάς του: «Δεν θα δεχθείς τη δουλειά. Αν έχεις ανάγκη, κάτσε εδώ να μοιραζόμαστε το φαγητό μου».
Ας τον κρίνει η απληστία μας, οι πολυτελείς κατοικίες και αποσκευές των δημοσίων προσώπων και όχι μόνο, αυτόν που όταν του δώρισε κάποιος φίλος του ένα επίχρυσο στυλό, το επέστρεψε λέγοντας: «Εγώ δε βάζω χρυσές υπογραφές. Μου φτάνει το στυλουδάκι μου». Αυτόν που τα περιουσιακά του στοιχεία ήταν μόνο 216 δραχμές,που τις άφησε σε μια Μικρασιάτισσα ψυχοκόρη του, μαζί με ένα χαρτονόμισμα 10 δολαρίων. Στα ατομικά του είδη βρέθηκε επίσης ένα χρεωστικό του Στρατού για ένα κρεβάτι που είχε χάσει κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής και 8 δραχμές, με τη σημείωση να δοθούν στο Δημόσιο για την αξία του κρεβατιού, ώστε να μην χρωστάει στην πατρίδα.
Ας τον κρίνει τέλος η διαθήκη του, που ήταν λιτότατη, όπως και η ζωή του. Περιλάμβανε τέσσερις μόνο λέξεις, γραμμένες και υπογεγραμμένες από τον ίδιο: «Όλα για την Ελλάδα»!
Ε.Κ.
Τεύχος Ιανουαρίου 2023
