Στο φυσικό περιβάλλον, με την τόσο μεγάλη ποικιλία διαφορετικών συνθηκών (θερμοκρασία, υγρασία, φωτοπερίοδος, σύσταση εδάφους και νερού), παρατηρείται μια πληθώρα ζωντανών οργανισμών που ζουν, αναπτύσσονται και αναπαράγονται σ᾿ αυτό. Και είναι πολύ εντυπωσιακό το πλήθος των διαφορετικών οργανισμών που επιβιώνουν σε κάθε συγκεκριμένο βιότοπο, οι οποίοι, αν και αποτελούνται από διαφορετικές δομές και επιτελούν διαφορετικές λειτουργίες, καταφέρνουν να επιβιώσουν, αναπτύσσοντας μεταξύ τους ποικίλες σχέσεις: αναπαραγωγικές, τροφικές, συμβιωτικές, ανταγωνιστικές, παρασιτικές. Πρόκειται για μια θαυμαστή συνύπαρξη και αλληλεπίδραση έμβιων και άβιων παραγόντων σε κάθε οικοσύστημα, σε κάθε βιότοπο, η οποία καταδεικνύει την ύπαρξη ενός ασύλληπτου σχεδίου, που θα πρέπει να το εμπνεύστηκε και να το διεκπεραίωσε ένας σοφός Δημιουργός, με κυρίαρχο το φαινόμενο της ζωής.
Αυτή την πανέμορφη αρμονία, την ανεπανάληπτη σύνθεση εικόνων σε όλα τα φόντα της φύσης, με πρωταγωνιστές τους ζωντανούς οργανισμούς, φθείρει και καταστρέφει –άλλοτε ηθελημένα και άλλοτε όχι– ο άνθρωπος, με τις αλόγιστες παρεμβάσεις του. Και ενώ δεν μπορούμε να φτιάξουμε ούτε τον απλούστερο ζωντανό οργανισμό (π.χ. κάποιον μονοκύτταρο), ενώ δεν μπορούμε καν να ορίσουμε τι είναι η ζωή (στη Βιολογία δεν υπάρχει ορισμός της ζωής), θεωρούμε ότι, όλα όσα μας περιβάλλουν μας ανήκουν, πως μπορούμε να τα διαχειριστούμε όπως εμείς θέλουμε. Και ενώ όλα τα έμβια όντα δημιουργήθηκαν από τον Θεό για εμάς, για να τα απολαμβάνουμε και να συνυπάρχουμε –βεβαίως από θέση ισχύος– όμως δεν μας δόθηκε η «ελευθερία» να τα καταστρέφουμε και να τα εξαφανίζουμε.
Το φαινόμενο της ζωής είναι τόσο μοναδικό και εντυπωσιακό, είτε αυτό παρατηρείται σε απλούς, μονοκύτταρους οργανισμούς, είτε σε πολυκύτταρους. Το πως μπορεί και επιβιώνει επιτυχώς ένας μονοκύτταρος οργανισμός, που είναι αναγκασμένο το μοναδικό του κύτταρο να πραγματοποιεί σωστά, την κάθε στιγμή της ζωής του τη λειτουργία που πρέπει (εννοείται ότι μπορεί να κάνει όλες τις λειτουργίες, είναι αυτοδύναμο και ολοδύναμο) και να διαιωνίζεται με έναν απλό μεν, αλλά τόσο σοφό τρόπο διαίρεσής του, είναι κάτι που το καταγράφουμε με έκσταση, χωρίς να μπορούμε να το αντιγράψουμε, να το φτιάξουμε από μόνοι μας. Ούτε καν ένα κύτταρο!
Ακόμα πιο εντυπωσιακή βέβαια είναι η επιβίωση και διαιώνιση ενός πολυκύτταρου οργανισμού, του οποίου τα τρισεκατομμύρια κύτταρα συνεργάζονται και συντονίζονται κάθε στιγμή της ζωής του, με απόλυτη ακρίβεια, χάρη στη δράση συγκεκριμένων μορίων, που δρουν σε χρόνους ελάχιστους (συνήθως σε εκατοστά ή χιλιοστά του δευτερολέπτου). Για παράδειγμα, όλες οι χημικές αντιδράσεις σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς γίνονται από ειδικές πρωτεΐνες, τα ένζυμα, τα οποία λειτουργώντας ως βιοκαταλύτες, μπορούν να τις επιταχύνουν μέχρι εκατό εκατομμύρια φορές! Έτσι, π.χ. το ένζυμο καταλάση μπορεί να διασπάσει 100.000 μόρια Η2Ο2 (το υπεροξείδιο του υδρογόνου είναι ένα πολύ τοξικό μόριο) το δευτερόλεπτο, ενώ μια άλλη –συγκεκριμένη– χημική αντίδραση που για να ολοκληρωθεί σε ένα εργαστήριο απαιτεί τριάντα δυο μήνες, μέσα μας γίνεται σε περίπου ένα λεπτό!
Όλοι οι οργανισμοί, μονοκύτταροι και πολυκύτταροι, διέπονται από μια τελεονομία (τέλος=σκοπός, νόμος=κανόνας), ο καθένας από τη δική του, που είναι τόσο ακριβής, τόσο σοφή και πραγματοποιείται με τόση ακρίβεια, που ακόμα και σήμερα δεν μπορούμε να την ερμηνεύσουμε επαρκώς. Την παρατηρούμε και τη θαυμάζουμε! Πώς εξηγείται ότι η ζωή κάθε πολυκύτταρου οργανισμού (φυτικού, ζωικού, ανθρώπου) ξεκινάει από ένα και μόνο πρώτο κύτταρο, το ζυγωτό (που είναι το γονιμοποιημένο ωάριο), το οποίο καθώς διαιρείται προκύπτουν τα πρώτα εμβρυϊκά κύτταρα, που είναι πανομοιότυπα, αλλά από κάποια διαίρεσή τους και μετά κάποια –πολύ συγκεκριμένα– αρχίζουν να ξεχωρίζουν (να διαφοροποιούνται), γιατί εκφράζουν διαφορετικά γονίδια, ενώ έχουν όλα το ίδιο ακριβώς γενετικό υλικό; Πώς καταλαβαίνουν ποια κύτταρα –προφανώς τα σωστά– θα πρέπει να ξεχωρίσουν και να εκφράσουν συγκεκριμένα γονίδια –προφανώς τα σωστά– για να αρχίσει τη σωστή στιγμή, μετά από συγκεκριμένη διαίρεση, η σωστή οργανογένεση – διάπλαση του σώματος του νέου ατόμου; Και αυτό να επαναλαμβάνεται συνεχώς, με στατιστικά απίθανη επιτυχία;
Και επειδή τα δικά μας χαρακτηριστικά μας είναι περισσότερο οικεία, πολλά απ᾿ αυτά είναι πραγματικά αδιανόητα! Τα περίπου 100 τρισεκατομμύρια κύτταρα ενός ενήλικα ανθρώπου συντονίζονται από τον εγκέφαλό μας, ο οποίος λειτουργεί με ασύλληπτες ταχύτητες: τα μηνύματα που φτάνουν και φεύγουν, η επεξεργασία τους, η αποθήκευσή τους, οι συνειρμοί που πρέπει να γίνουν ανάμεσα στα διάφορα κέντρα του συμβαίνουν συνεχώς, σε απίθανα μικρούς χρόνους, ενώ εμείς συνειδητοποιούμε ελάχιστα από αυτά. Τα υπόλοιπα, ενώ δεν μπορούμε να τα ελέγξουμε, γίνονται με απόλυτη ακρίβεια.
Επίσης, τα κύτταρά μας, για να παραμένουν ζωντανα και λειτουργικά, θα πρέπει να υποστηρίζονται από το κυκλοφορικό μας σύστημα: η καρδιά μας χτυπάει περίπου 100.000 φορές την ημέρα και αντλεί (μεταφέρει) 13.000 λίτρα αίμα (συνολικά έχουμε 5 με 5,5 λίτρα αίμα) σε αιμοφόρα αγγεία (αρτηρίες, αρτηρίδια, φλέβες, φλεβίδια, τριχοειδή) συνολικού μήκους 80 με 100 χιλιάδων χιλιομέτρων (περίπου το ¼ της απόστασης γῆς-σελήνης, μέσα στο σώμα κάθε ανθρώπου!!!), γιατί πρέπει να μεταφέρουν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά και στα 100 τρισεκατομμύρια κύτταρά μας (και να πάρουν βέβαια απ᾿ αυτά τα άχρηστα, για να τα οδηγήσουν στα όργανα που πρέπει, ώστε να αποβληθούν). Οι αριθμοί και οι ταχύτητες ζαλίζουν!
Όσο εντυπωσιακός είναι ο μακρόκοσμος (πλανήτες, γαλαξίες), άλλο τόσο –άν όχι ακόμα περισσότερο– είναι και ο μικρόκοσμος (κύτταρα). Η σοφία και η αρμονία της δημιουργίας μας ξεπερνάει. Δεν μπορούμε να τη συλλάβουμε, ούτε καν να την πλησιάσουμε. Παρατηρώντας την, όμως, οφείλουμε να τη σεβόμαστε και να δοξολογούμε τον πάνσοφο Δημιουργό της!
Νικολούζος Σπύρος, Βιολόγος
Τεύχος Φεβρουαρίου 2024
