Στις 6/19 Δεκεμβρίου 2024 ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος κ.κ. Μακάριος Ντραγκόι (Drăgoi) της Επισκοπής Βορείου Ευρώπης (του Πατριαρχείου Ρουμανίας) επισκέφθηκε την Ιερά Μονή Δοχειαρίου Αγίου Όρους, όπου και εξεφώνησε ομιλία με τίτλο «Ο ρόλος των μοναχών σ᾽ έναν κόσμο ψηφιακά καταγοητευμένο». Παραθέτουμε αποσπάσματα της ομιλίας αυτής σε ελληνική μετάφραση πρωτ. Γαβριήλ Μαντρίλα, όπως αναρτήθηκε στον ιστότοπο romfea.gr στις 21/12/24. Η επίκαιρη αυτή ομιλία δεν αφορά μόνο μοναχούς αλλά όλους μας.
Στην παράδοση της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, δηλαδή της μιας του Χριστού Αγίας Εκκλησίας, ο μοναχισμός χαρακτηρίστηκε και χαρακτηρίζεται από ένα φαινομενικό παράδοξο: Αυτός που τον ασπάζεται εγκαταλείπει τον κόσμο και αποτάσσεται οτιδήποτε κοσμικό, αλλά ταυτόχρονα παραμένει το πιο ουσιαστικό σημείο αναφοράς για τους εν τω κόσμω χριστιανούς.
Η επιθετική εκκοσμίκευση του 19ου αιώνα, ο αθεϊστικός κομμουνισμός των χωρών του ανατολικού μπλοκ άφησαν σοβαρά αποτυπώματα πάνω στον μοναστικό βίο. Αλλά παρότι το νήμα της πατερικής συνέχειας είχε γίνει πολύ λεπτό, δεν σχίστηκε ουσιαστικά ποτέ. Πάντα υπήρχαν πατέρες που πάλευαν, που απέκτησαν πνευματική πείρα και εν συνεχεία βοήθησαν τους αρχαρίους να αναγεννηθούν πνευματικά, να πραγματοποιήσουν την εν Χριστώ «επαναφορά».
Σήμερα, όμως, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια νέα πρόκληση, που θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα της πνευματικής «επαναφοράς» με έναν εντυπωσιακά διαφορετικό τρόπο –σε σύγκριση με την κομμουνιστική βαρβαρότητα– με μια πρόκληση που θέτει σε κίνδυνο τον ρόλο του μοναχισμού γενικότερα.
Ανάμεσα στον άνθρωπο και τον Θεό έχει ανυψωθεί ένα νέο παραπέτασμα, έχει τοποθετηθεί ένα νέο πέπλο: το ψηφιακό τείχος. Ολόκληρος ο κόσμος εμπεριέχεται σ᾽ αυτήν την πανταχού παρούσα, αυθαίρετα παρεμβατική και εξαιρετικά κατακτητική ψηφιακή τεχνολογία. Είναι μια τεχνολογία που, όπως ήδη έχουν αποδείξει τόσοι πολλοί ερευνητές, αναδιαμορφώνει θεμελιωδώς το ανθρώπινο βίωμα. Αναδιαμορφώνει την παιδική ηλικία, τη νεότητα, αναδιαμορφώνει την ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Αποτελεί και αυτή μια «επαναφορά», αλλά αυτή τη φορά υπό αρνητική έννοια, υπό μια έννοια υποδουλωτική για το ανθρώπινο ον.
Αυτό το ψηφιακό τείχος δεν σχετίζεται μόνο με τον τρόπο που επικοινωνούμε αλλά και με την προσδοκία που καλλιεργείται και προωθείται εσκεμμένα, ότι η τεχνολογία θα λύσει τα προβλήματα της ανθρωπότητας. Η τεχνολογία μεταμορφώνεται μέσω αυτών των προσδοκιών σε μια μαγεία νέου είδους. Η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική, με τις εφαρμογές τους σε όλο και περισσότερους τομείς, εξελίσσονται σε μια κατεύθυνση από την οποία ουσιαστικά αναμένεται να καταστούν «θαυματοποιοί».
Υπάρχουν «θαύματα» που αποδίδονται στην επιστήμη, τα οποία όμως, στην ουσία, εισάγουν, όπως φαίνεται, μια νέα ειδωλολατρία. Δημιουργείται εσφαλμένα η εντύπωση ότι ο άνθρωπος έχει ξεπεράσει εντελώς τα βιολογικά, φυσικά του όρια, ότι μπορεί να αποφασίσει να είναι οτιδήποτε του αρέσει, ανεξάρτητα από τη φύση του.
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τη μοναστική ζωή; Η σχέση είναι πολύ βαθιά. Πρώτα απ᾿ όλα, ασπάζονται τον μοναχισμό όλο και περισσότερο γενιές που μεγάλωσαν σε περιβάλλον που διαμορφώνεται από αυτές τις ψηφιακές τεχνολογίες. Οι «ψηφιακοί γηγενείς», οι digital natives όπως αποκαλούνται, έχουν ήδη υποστεί μια «επαναφορά» στα όρια αυτής της νέας διάστασης της πραγματικότητας.
Τέτοια πρόσωπα, όμως, χρειάζεται να βρουν στο μοναστήρι όχι μόνο ένα φυσικό περιβάλλον απομονωμένο, τοποθετημένο σ᾽ έναν συγκεκριμένο χώρο και οργανωμένο με έναν διαφορετικό τρόπο, αλλά και ένα διαφορετικό σύμπαν, ένα εντελώς διαφορετικό καθεστώς από εκείνο που άφησαν πίσω τους. Και, το πιο σημαντικό, ένα μέρος λελυτρωμένο από την τεχνολογική δουλεία. Το μοναστήρι πρέπει να είναι εκείνο το περιβάλλον στο οποίο το ψηφιακό τείχος μεταξύ ανθρώπου και Θεού έχει γκρεμιστεί ή δεν είχε ποτέ ανεγερθεί.
Η χρήση του έξυπνου τηλεφώνου, του «smartphone», από τον μοναχό πρέπει, υπό αυτή την άποψη, να ζυγιστεί με πολλή σύνεση και προσοχή. Όχι μόνο επειδή μέσω του έξυπνου τηλεφώνου ο μοναχός μπορεί να εκτεθεί σε επιβλαβές, ενδεχομένως, περιεχόμενο, που παραμονεύει ασταμάτητα, ή κινδυνεύει να χάσει τον πολύτιμο χρόνο του, αλλά επειδή μέσω αυτού του τηλεφώνου εισάγεται ένας διαφορετικός τρόπος ύπαρξης, σκέψης και σύνδεσης με τα πάντα.
Σ᾿ έναν «ψηφιακό γηγενή» αυτά είναι ήδη μέρος της ύπαρξής του και χρειάζεται πολλή προσπάθεια για να μπορέσει να επιστρέψει στις «εργοστασιακές του ρυθμίσεις», δηλαδή στην ανθρώπινη φύση που δεν υπέστη τις επεξεργασίες και τις επιρροές των νέων τεχνολογιών. Πρόκειται λοιπόν για μια απολύτως απαραίτητη προσπάθεια για να πραγματοποιηθεί η εν Χριστώ πνευματική αναγέννηση, χωρίς την οποία η εγκατάλειψη του κόσμου δεν σημαίνει αναγκαστικά και απάρνηση του πνεύματος του κόσμου τούτου.
Συνεπώς, το μοναστήρι πρέπει να παραμείνει ένας προνομιακός χώρος της πρόσωπο προς πρόσωπο αλληλεπίδρασης, της άμεσης ανθρώπινης εμπειρίας, ένας χώρος ζωτικής συνάντησης και οργανικής εγκαταβίωσης, ένας χώρος προσωπικής και κοινοβιακής συνεργασίας. Το μοναστήρι πρέπει να παραμείνει μια όαση μέσα στην «ψηφιακή» έρημο, όπου το είδωλο και η αποπροσωποποίηση επηρεάζουν βαθύτατα την ίδια την ανθρώπινη κατάσταση. Τόσο για να δοθεί μια ευκαιρία σε όσους θα έρθουν από αυτόν τον θύραθεν κόσμο να ξαναβρούν το σφρίγος της πνευματικής ζωής, όσο και για να λάβουν παράδειγμα και ενίσχυση οι λαϊκοί. Αλλά, πάνω απ᾿ όλα, το μοναστήρι πρέπει να παραμείνει ένας τόπος βίωσης της θείας Χάριτος, ένας τόπος όπου μπορείς να βρεις κάποιον από τον οποίον να μάθεις τους τρόπους της έμπρακτης μετάνοιας, απάθειας και πνευματικής ανόδου. Ένας τόπος συνάντησης με τον Ζωντανό Θεό.
Πραγματική μοναστική ζωή, αυτό χρειάζεται ο κόσμος! Περισσότερο από βίντεο κλιπ, περισσότερο από συναντήσεις μέσω βιντεοκλήσεων, περισσότερο από κάποια «ψηφιακά περιεχόμενα» πάνω σε θέματα μοναστικά, ο κόσμος χρειάζεται πραγματικούς μοναχούς, που να ζουν την πραγματική άσκηση σε πραγματικά μοναστήρια.
Τεύχος Ιουνίου-Ιουλίου 2025
